Yayın Etiği İlkeleri

YAYIN ETİĞİ İLKELERİ

Yayın sürecine dâhil olan tüm taraflar Yayın Etiği Komisyonu’nun (Committee on Publication Ethics- COPE) belirlediği etik görev ve yükümlülük standartlarına uyduklarını beyan etmiş olurlar.

Yayıncıların Görevleri

Bu bölüm COPE’nin “Code of Conduct for Journal Publishers” başlıklı ilkelerini esas almaktadır.

  • Yayıncılar sözleşmedeki yayıncı, editör ve diğer taraflar arasındaki ilişkileri tanımlamalıdırlar.
  • Yayıncılar yazarların ve hakemlerin gizliliğine saygı duymalıdırlar.
  • Yayıncılar fikir ve telif haklarını korumalıdırlar.
  • Yayıncılar editöryal bağımsızlığı teşvik etmelidirler.

Yayıncılar ayrıca aşağıdaki hususlarda dergi editörleri ile birlikte çalışmalıdırlar:

  • Dergi politikalarını uygun bir şekilde belirlemek. Özellikle editör bağımsızlığı, araştırma etiği, yazarlık, şeffaflık, bütünlük ve hakemlik konularında bu politikaları uygulamayı hedeflemek.
  • Dergi politikalarını yazar, okur ve hakem gibi taraflara ulaştırmak.
  • Dergi politikalarını özellikle COPE’den gelen öneriler doğrultusunda periyodik olarak değerlendirmek
  • Düzeltme, aydınlatma ve yayından kaldırma metinlerini yayımlamak.
  • Dergiyi zamanında yayımlamak.

Editörlerin Görevleri

Bu bölüm COPE tarafından yayımlanan “Kleinert S. & Wager E. (2011). Responsible Research Publication: International Standards for Editors. A Position Statement Developed at the 2nd World Conference on Research Integrity, Singapore, July 22-24, 2010. Chapter 51 in: Mayer T. & Steneck N. (eds). Promoting Research Integrity in a Global Environment. Imperial College Press / World Scientific Publishing, Singapore (ss. 317-28). (ISBN 978-981-4340-97-7)” raporunu esas almaktadır.

(https://publicationethics.org/files/International%20standard_editors_for%20website_11_Nov_2011.pdf)

Dergi İçeriğine Yönelik Yükümlülükler

Editörler yayımladıkları içeriğin etik sorumluluğunu üstlenirler. Editörlerin ayrıca yayınladıkları materyallerin kalitesini teminat altına alacak ve yayınlanan içeriklerin bütünselliğini devam ettirecek prosedür ve politikaları olmalıdır.  

Editöryal Bağımsızlık

  • Editörler ticari kaygılardan bağımsız, adil ve önyargısız karar vermeli, adil bir hakemlik süreci sağlamalı ve sadece akademik liyakati gözetir kararlar almalıdırlar.
  • Editörler sözgelimi dergideki makalelere atıf yapılmasını talep etmek gibi, derginin herhangi bir metriğini yapay olarak yükselterek derginin başarısını artırmaktan uzak durmalıdırlar. Editörler dergiye gelen makalelerin sadece bilimsel zeminde değerlendirilmelerini ve yazarlara başka gerekçelerle dergi makalelerine atıfta bulunmaları için baskı yapılmamasını sağlamak zorundadır.

Gizlilik

  • Editörler yazıların ve yazarların gizliliğini korumalı ve bunu hakemlere de hatırlatmalıdırlar. Yazarın onayı olmaksızın ya da hile durumları hariç olmak üzere, dergiye gönderilen makaleleri diğer dergilerin editörleriyle paylaşmamalıdırlar. Hileli bir araştırma durumunda, materyali üçüncü taraflara (araştırma komisyonları ya da diğer editörler gibi) bildirmek zorunlu olabilir.
  • Editörler hakemlerin kimliklerini açık hakemlik süreci uygulanmadığı sürece gizli tutmak zorundadırlar.

Şeffaflık ve Dürüstlük

  • Editörlerin şeffaf bir hakemlik politikası sağlama yükümlülükleri vardır. İyi bir hakemlik sürecini sağlamak amacıyla, dergiye sunulan makalenin içeriğine en uygun hakemleri seçmelidirler.
  • Yazarlıkta, uygun gerekçelerle tartışma götürmez değişiklikler olduğunda editörler tüm yazarların onaylarını almalıdırlar. Yazar anlaşmazlıkları (yayın öncesi ya da sonrasında kimin yazar olup olmadığı konusundaki tartışmalar) editörlerin alacağı bir karar değildir ve kurumsal düzeyde ya da diğer tarafsız kuruluşlar tarafından çözülmesi gerekir. Bu nedenle editörler yayınlanan makalelerde bulgulara göre hareket ederek yazar adlarını düzeltmelidirler.
  • Editörler yayımlanan tüm makalelerin, alana özgün bir katkıda bulunmasını sağlamalıdırlar.

Eleştiri ve Endişeleri Dikkate Alma

  • Yayımlanan yazılarda okur, yazar ya da editörler tarafından yazıyı hükümsüz kılmayan hakiki hatalara işaret edilmesi durumunda en kısa sürede düzeltme yayımlanmalıdır. Bunun için makalenin çevrimiçi versiyonuna bir düzeltme tarihi eklenip, matbu hataya bir bağlantı verilebilir. Eğer hata makaleyi ya da makalenin önemli bir kısmını hükümsüz kılıyorsa, makale, gerekçeleri belirtilerek yayından kaldırılmalıdır.
  • Eğer makaleye etik, geçerlik ya da raporlama bakımından okurlar, eleştirmenler ya da başkaları tarafından ciddi eleştiriler yapılırsa, editörler öncelikle yazarlarla iletişim kurmalı ve yazarlara bu endişelere cevap vermeleri için imkân tanımalıdırlar. Eğer cevap tatmin edici değilse, editörler durumu kuramsal makamlara taşımalıdırlar.

Adil ve Uygun Editöryal Süreç

  • Editörler hakemlik süreçlerini ve makalenin hangi kısımlarının değerlendirilmeye alınacağını ilgili yerlerde yazarlara açıklamalıdırlar.
  • Editörler, derginin hedef kitlesine uygun olmadığı ya da düşük kalitede olduğu için hakemlere göndermeksizin bir makaleyi reddedebilirler. Bu karar adil, önyargısız biçimde yapılmalı ve karar kriterleri açıkça ilan edilmelidir. Makaleyi hakem sürecine almama kararı yalnızca makalenin akademik içeriğine göre alınmalı, yazarlara ya da kurumlarına yönelik önyargılardan uzak durulmalıdır.
  • Editörler değerlendirilmeye gönderilen makalelerin içeriğine uygun hakemler atamalı, çıkar çatışması ortaya çıkabilecek durumlardan kaçınmalıdırlar. Değerlendirme raporlarının zamanında teslim edilmesini sağlamalıdırlar.
  • Hakemlerden ne beklendiği açıkça kendilerine anlatılmalı ve derginin editöryal politikalarında bir değişiklik olduğunda hakemler bilgilendirilmelidir. Hakemlerin yazıları özellikle araştırma ve yayın etiği ilkeleri açısından değerlendirmeleri (ör. Araştırmanın etik ilkelere uygun olarak yapılıp yapılmadığı ve etik ilkelere uygun olarak yayımlanıp yayımlanmadığı ya da intihal, uydurma, tahrifat, ikiz yayın şüphesi olup olmadığı) talep edilmelidir.
  • Editörler hakemlerin görevleri konusunda yazarları bilgilendirilmelidirler.
  • Editörler çıkar çatışması doğabilecek makaleler (örneğin yazarlar ile aynı kurumda halen birlikte çalışıyor ya da daha önce çalışmış olabilirler veya belli bir şirkette hisse sahibi ya da şahsi ilişkilere sahip olabilirler) hakkındaki karar süreçlerine dâhil olmamalıdırlar. 

Yazarların Görevleri

Bu bölüm COPE tarafından yayımlanan “Wager E & Kleinert S. (2011). Responsible Research Publication: International Standards for Authors. A position statement developed at the 2nd World Conference on Research Integrity, Singapore, July 22-24, 2010. Chapter 50 in: Mayer T & Steneck N. (eds). Promoting Research Integrity in a Global Environment. Imperial College Press / World Scientific Publishing, Singapore (pp 309-16). (ISBN 978-981-4340-97-7)” raporunu temel almaktadır.

(https://publicationethics.org/files/International%20standards_authors_for%20website_11_Nov_2011_1.pdf)

Özgünlük ve İntihal

  • Yazarlar değerlendirmeye gönderilen yazılarının özgün olduğunu, yazıda intihal yapılmadığını ve başka bir dilde daha önce yayımlanmadığını kabul etmiş olurlar.
  • İlgili telif hakları yasa ve uzlaşımlarına uyulmalıdır. Telif hakkı olan materyaller (tablolar, şekiller ya da uzun alıntılar) yalnızca gerekli izin ve onaylar alınırsa yeniden basılabilirler.
  • Hem diğer araştırmacıların daha önce yayımlanmış ilgili çalışmalarına hem de yazarın kendi çalışmalarına atıf yapılmalıdır. Mümkün olduğu yerlerde öncekilerin çalışmalarına referans verilmelidir.
  • Başka yazarların yayımladıkları veriler, metinler, şekiller ya da fikirler yazarın kendi fikirleriymiş gibi sunulmamalıdır. Diğer yazarların araştırmalarına yapılmış doğrudan alıntılar çift tırnak içerisinde ve derginin belirlediği kurallara göre verilmelidir.

Doğruluk ve Güvenilirlik

  • Araştırmacılar uygun veri analiz yöntemleri kullanmalı ve verilerin doğruluğuna dikkat etmelidirler.
  • Yazarlar çalışmalarının içeriği bakımından müşterek sorumluluğa sahiptirler. Çalışmalarını her aşamasında kontrol etmeli ve bulguların doğru bir şekilde raporlandığından emin olmalıdırlar.

Dürüstlük

  • Araştırmacılar ulaştıkları sonuçları dürüstçe sunmalı, çalışmalarında uydurma, tahrifat ve veri manipülasyonu olmamalıdır.
  • Araştırmacılar yöntemlerini tasvir etmeli, bulgularını açıkça ve belirsizliğe yer bırakmayacak şekilde sunmalıdırlar.
  • Araştırma raporları tam olmalıdır. Yazarların ya da sponsorların hipotez ve yorumlarını desteklemeyen tutarsız ya da açıklanamaz bulguları anmaktan kaçınılmamalıdır.
  • Yazarlar değerlendirmeye gönderilen ya da yayımlanmış yazılarda bir hata keşfettiklerinde, durumu ivedilikle editöre bildirmelidirler. Düzeltme ve yayından kaldırma gibi durumlar konusunda editörler ile işbirliği halinde olmalıdırlar.
  • Yazarlar atıf yaptıkları yayınları okumamışlar ise, diğer yayınlardan aldıkları referansları kopya etmemelidirler.

Şeffaflık

  • Doğrudan ya da dolaylı finansal destekler dâhil tüm araştırma fonları, aygıt ya da materyal destekleri ve diğer destekler açıkça ilan edilmelidir.
  • Yazarlar (eğer varsa) araştırma tasarımı, uygulanması, analizi, yorum ve raporlanmasında dâhil olan fon sağlayıcılarının ya da sponsorların rolünü açıkça ilan etmelidir.
  • Yazarlar bulgularına dair yorumlarını etkilediği düşünülebilecek ya da editörlerin, hakemlerin ve okurların bilmek isteyebileceği, finansal olan ya da olmayan çıkar ve ilişkilerini açıkça ilan etmelidirler.

Yazar Onayları

  • Yazılar yazarların esere katkısını doğrulukla yansıtmalıdır.
  • Araştırmacılar sadece yazarlık kriterlerini karşılayanların (yani makaleye asli bir katkısı olanların) yazar olarak gösterildiğini ve yazarlık hakkı olan tarafların ihmal edilmediğini garanti etmelidirler.
  • Tüm yazarlar yazar listesinde yer aldıklarını ve ayrıca yayının gönderilmiş ve onaylanmış versiyonlarını onaylamalıdırlar. Yazar listesinde yapılacak herhangi bir değişiklik, listeden silinen yazarlar da dâhil tüm yazarlar tarafından onaylanmalıdır. Yazışmadan sorumlu yazar editör ile diğer yazarlar arasındaki iletişimi sağlamalı, diğer yazarları bilgilendirmeli ve yayın hakkındaki hayati kararlarda onları sürece dâhil etmelidir.

Sorumluluk

  • Tüm yazarlar raporlanan çalışmayı okumuş ve çalışma hakkında bilgi sahibi olmalıdırlar. Çalışmanın yazımında derginin belirlediği kurallara ve yayın ilkelerine uyulduğunu garanti etmelidirler. Genelde tüm yazarların çalışmanın bütününe yönelik müşterek sorumluluğa sahip olması beklenir. Ancak eğer yazarlar çalışmanın sadece belli kısımları konusunda sorumluluk alıyorlarsa, bu durumu yayında belirtmelidirler.
  • Yazarların yayından sonra yazıda hata tespit etmeleri halinde, editör veya yayıncı ile iletişime geçmeleri gerekir.

Yazıları Değerlendirme Süreci

  • Yazarlar makalelerini aynı anda birden fazla dergiye değerlendirilmek üzere gönderemezler.
  • Yazarlar değerlendirme sürecinden vazgeçmek (yazılarını geri çekmek) istediklerinde durumu editöre bildirmelidirler. Eğer düzeltme koşuluyla kabul almışlarsa, hakem raporlarına belirlenen süre içerisinde cevap vermediklerinde makalelerini geri çekmiş sayılırlar.
  • Yazarlar hakem raporlarına profesyonel bir şekilde ve zamanında karşılık vermelidirler.

İnsan ya da Hayvan Deneyleri İçeren Çalışmalar

  • Denek hayvanlarının kullanıldığı çalışmalarda araştırma başlamadan önce gerekli olan tüm izinler alınmış olmalı ve ayrıntılar raporda verilmelidir.
  • Editörler tarafından talep edilmesi halinde yazarlar raporlanan araştırmanın uygun onayları aldığını ve etik olarak yürütüldüğünü gösteren kanıtları sunmak zorundadırlar.
  • Araştırmacılar araştırma sürecinde topladıkları ve kimlikleri açığa vurucu verileri bireylerin (ya da onların temsilcilerinin) özel onayları olmaksızın paylaşmamalı ya da yayımlamamalıdırlar.
  • Araştırmacılar, araştırmalarının daha iyi anlaşılmasını sağlayacak tüm anlamlı sonuçları yayımlamalıdırlar.

Hakemlerin Görevleri

Bu bölüm COPE’nin “Ethical Guidelines for Peer Reviewers” başlıklı raporuna dayanmaktadır.

Mesleki Sorumluluk

Hakemler hakemlik teklifini ancak yazıları değerlendirebilecek uzmanlığa sahip olmaları durumunda ve değerlendirmelerinde önyargısız olabileceklerini düşünüyorlar ise kabul etmelidirler. Değerlendirmeleri etik ve hesap verilebilir biçimde yürütmelidirler.

Çıkar Çatışmaları

Hakemler tüm potansiyel çıkar çatışmalarını beyan etmelidirler. Kendilerini değerlendirme yapmaktan alıkoyabilecek mümkün bir çıkar çatışmasından emin olmadıklarında bunu dile getirmelidirler. Çıkar çatışmaları kişisel, maddi, entelektüel, mesleki, politik ya da dini olabilir.

Zamana Riayet

Hakemlerin bir makaleyi değerlendirmeyi kabul etmeleri durumunda, hakem raporunu uzlaşılmış zaman süresi içerisinde göndermeleri gerekmektedir.

Gizlilik

Hakemler değerlendirmek üzere kabul ettikleri makalenin gizliliğine özen göstermelidirler.  Hakem raporunu ya da makale hakkındaki bilgileri başkalarıyla paylaşmamalı ya da editörün onayı olmaksızın yazar ile iletişime geçmemelidirler. Hakemler dergiye sunulan makalede yer alan yayımlanmamış materyalleri yazarının yazılı onayı olmaksızın kendi çalışmalarında kullanmamalıdırlar.  Hakemlik süresince elde edilen özel bilgi ve fikirler gizli tutulmalı ve bireysel fayda sağlanmamalıdır.

Önyargı

Hakemler yazarların uyruğu, dini inancı, siyasi yönelimi, cinsiyeti ve diğer özellikleriyle ilişkili önyargılardan uzak durmalıdırlar. 

Hakemlerin (1) COPE Ethical Guidelines for Peer Reviewers () ve (2) COPE’s Core Practices () başlıklı kılavuzlarına göz atmaları önem arz etmektedir.